فردای اعلام توقف و کاهش مرحله‌ای تعهدات برجامی ایران در پاسخ به خروج آمریکا از برجام و تعلل اروپا برای تامین منافع ایران در توافق هسته‌ای، اروپایی‌ها از ایران خواستند تا همچنان به برجام پایبند باشد. از این‌رو، اگر چه  آنها تعیین ضرب‌الاجل چند مرحله‌ای از سوی جمهوری اسلامی را به رسمیت نشناختند؛ اما تعیین ضرب‌الاجل و مرحله‌بندی گام به گام روند کاهش و توقف تعهدات برجامی از سوی ایران که مصوبه شورای عالی امنیت ملی ایران پس از یک سال صبر راهبردی بود، اثر نسبی خود را گذاشت و اروپایی‌ها را کمی به جنب و جوش دیپلماتیک واداشت. این موضوع را می‌توان در ترافیک دیپلماسی بین مسئولان اروپایی و ایرانی دید. آخرین این دیدارها نشست کمیسیون مشترک برجام به ریاست «سیدعباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان و «هلگا ‌اشمید» معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود که با حضور معاونان و مدیران کل سیاسی ایران و گروه 1+4 (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) عصر جمعه گذشته در هتل کوبورگ وین برگزار شد و با صدور بیانیه‌ای نُه‌بندی به کار خود پایان داد.

اگرچه ارزیابی اولیه آقای عراقچی از نتایج نشست مانند همیشه مثبت بوده و در قیاس با 14 ماه بی‌عملی و حرکت کُند و بطئی اروپایی‌ها از زمان خروج آمریکا از برجام چه بسا تحرک مهمی به شمار آید، اما مسلماً مطابق با تعهدات برجامی اروپایی‌ها در قبال ایران و حقوق مردم عزیزمان نیست. مضاف بر این، تلاش‌هایی از آنها دیده می‌شود که اروپایی‌ها دنبال تقلیل تعهدات برجامی خود به کانال ناقص‌الخلقه اینستکس هستند. این نکته اگر از سوی دستگاه دیپلماسی کشور جدی گرفته نشود، می‌تواند پاشنه آشیل بعدی ما قرار گیرد. 

مرور بخشی از بندهای بیانیه کمیسیون مشترک برجام که در وین برگزار شد، نکات بیشتری را روشن خواهد کرد. در بندی از آن آمده است: «با توجه به تحولات و بیانیه‌های نگران‌‎کننده اخیر، اعضا اهمیت ادامه اجرای کامل و مؤثر برجام از سوی تمامی طرف‌ها را خاطر نشان ساختند.» ضرورت مرور تعهدات طرفین برجام و یادآوری این مطلب که رفع تحریم‌ها بخش اساسی برجام است و ابراز تأسف نسبت به خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها و لزوم تلاش‌های معطوف به کاهش آثار منفی این خروج از دیگر بندهاست. آنها تأیید کردند که برخی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی در حال پیوستن به سهامداران اینستکس، که یک سازوکار خاص معطوف به تسهیل تجارت قانونی با ایران است، هستند. آنها همچنین در تلاشند تا اینستکس را به روی فعالان اقتصادی کشور‌های ثالث نیز باز کنند. 

به نظر می‌رسد اعضای اروپایی برجام در اقدامی توهین‌آمیز به ملت ایران، تعهدات برجامی خود را به بسته پر از خالی اینستکس تقلیل داده‌اند. این در حالی است که اینستکس هیچ ارتباطی با تعهدات برجامی اروپا نداشته و صرفاً سیاست مبادله پول نفت دیگر کشورها با غذا و دارو است! نکته قابل توجه اینجاست که این کانال مالی، به هیچ عنوان اقلام تحریمی آمریکا را پوشش نمی‌دهد. به همین دلیل وزارت خارجه آمریکا چندی پیش با صدور بیانیه‌ای به صراحت اعلام کرد، انتظار نداریم کانال‌هایی از این دست به هیچ نحو بر کارزار فشار حداکثری ما علیه ایران اثرگذار باشند.

به طور مسلم آنچه ایران باید انجام دهد، در مصوبه لازم‌الاجرای شورای عالی امنیت ملی آمده و هیچ نهاد و شخصی هم نمی‌تواند خلاف آن عمل کند و آن، اجرای قاطعانه سیاست اعلامی جمهوری اسلامی در توقف و کاهش گام به گام تعهدات هسته‌ای ایران مطابق با برجام است؛ از این رو وعده امیدبخش و اقدام عملی جدیدی در بندهای نه‌گانه کمیسیون مشترک دیده نمی‌شود و چشم آبی‌ها می‌خواهند با زرنگی کانال مالی تعامل با ایران را که هنوز نفع و عایدی برای ایران نداشته، جایگزین برجام کنند؛ نکته‌ای که مذاکره‌کنندگان ما باید به آن توجه کامل داشته باشند و محور و راهنمای مذاکره خود را مبتنی بر تعهدات برجامی گروه 1+5 به ایران تنظیم کنند. در برجام برداشتن تحریم‌های ایران در سه حوزه بانکی، نفتی و مالی مورد توافق طرفین قرار گرفته و با قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل تأیید شده است؛ از این رو فعال‌سازی اینستکس امتیاز مهمی برای نگه داشتن ایران و مهم‌تر از آن حل مشکلات تحریمی‌اش نخواهد بود، بلکه کمترین وظیفه اروپاست اگر واقعاً می‌خواهد برجام را سرپا نگه دارد که ظاهراً می‌خواهد؛ چرا که برخی کشورهای اروپایی، همانند اتریش، بلژیک، فنلاند، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد با انتشار بیانیه‌ای بر لزوم حفظ برجام‌ـ بخوانید اجرای یک طرفه توافق از سوی ایران‌ـ تأکید کردند و آن را یک ابزار کلیدی برای رژیم کنترل تسلیحات و یک عامل اصلی برای حفظ ثبات در منطقه خواندند. از این رو، ضرورت منافع و مصالح ملی امروز ایجاب می‌کند مقامات ارشد دولت بدون کمترین عقب‌نشینی و سستی پای اولتیماتوم 60 روزه به اروپا برای کاستن از تعهدات برجامی و اجرای مرحله دوم آن در صورت عدم همراهی و اجرای تعهدات از سوی اروپا بایستند.

آینه عبرت برجام مقابل دیدگان ما قرار دارد. بسته توخالی و توهین‌آمیز اینستکس بعد از 14 ماه نباید به بسته فریب مجدد اروپایی‌ها تبدیل شود. در این مقطع که چند روز بیشتر به موعد اجرای مرحله دوم کاهش و توقف تعهدات برجامی از سوی ایران نمانده، ارسال هر نوع پیام دوگانه یا سینگال سیاسی مبنی بر سستی در تصمیم واحد و عمل قاطعانه مورد تأیید ایران یکپارچه از مردم و مسئولان بر اساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی بازی در زمین دشمن و به نفع آن خواهد بود. حرف و موضع جمهوری اسلامی ایران روشن، قاطع، صریح، قانونی و مطابق با عرف و رویه حقوق بین‌الملل است. این روند باید همزمان با خروج عهدشکنانه ترامپ انجام می‌شد؛ ولی به هر دلیل ایران به دیپلماسی فرصت داد و اگرچه مورد سوءاستفاده طرف مقابل اعم از آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها با هدف مشترک ولی تاکتیک‌های متفاوت قرار گرفت، اکنون لازم است ایران با قاطعیت بر سر حقوق مردم خود بایستد و تا زمانی که تضمین مستحکم حقوقی اطمینان‌بخشی از اروپایی‌ها نگرفته، عبور از مرز غنی‌سازی 3/67 درصدی و ذخیره‌سازی بیش از 300 کیلوگرمی اورانیوم غنی شده و همچنین راه‌اندازی و بازفرآوری نیروگاه آب سنگین را از سر بگیرد. این اقدام در چارچوب برجام و حق مسلم جمهوری اسلامی ایران در برابر پیمان‌شکنی آمریکا و تعلل عامدانه و ناشی از بی‌ارادگی اروپایی‌هاست و در هر محکمه وجدانی و حقوق بین‌المللی قابل دفاع و اقناع‌سازی است.