تفاوت «بصیرت» و «فرقان» که به هر دوی آنها در قرآن اشاره شده چیست؟
جمعه, ۲۶ مرداد ۱۳۹۷، ۰۲:۳۳ ق.ظ
- فرقان
- واژه «فرقان» از ریشه «فرق» به معنای جدایی است؛ به همین جهت به گروهی از مردم که به گونه‌‌ای از دیگران جدا هستند، مثلاً مذهب یا آداب و رسوم ویژه‌‌ای دارند، «فرقه» گفته می‌شود؛ چنان‌که گروهی از ملائکه که به دستور خداوند اشیاء را از هم جدا میکنند، نیز «فارقات» نامیده می‌شوند. [1]
- لغت‌شناسان بر این باورند که واژه «فرقان» هر چند از نظر ریشه لغوی با «فرق» اشتراک دارد، ولی معنای آن بلیغ‌تر است؛ و آن این‌که «فرقان»، به معنای جدا کننده حق از باطل است؛ به‌همین جهت به کلام خداوند متعال - اعم از «قرآن کریم»، «تورات» و «انجیل»- که جدا کننده حق و باطل از نظر اعتقاد، اخلاق و رفتار است، «فرقان» گفته می‌شود.[2]همان‌گونه که به نورانیت قلب و قدرت شناخت حق از باطل هم «فرقان» گفته شده است؛[3] علاوه بر این یکی از نام‌های روز قیامت نیز فرقان است؛[4] زیرا در آن روز حق از باطل شناخته و تمییز داده می‌شود.
- بصیرت
- بصیرت از ریشه بصر[به معنای چشم] گرفته شده است؛ به نیروی بینایی، نیروی ادراک قلبی و نیز به علم و آگاهی «بصیرت» گفته می‌شود.[5]
- به نظر می‌رسد بیشترین کاربرد بصیرت همان دوم، یعنی نیروی ادراک قلبی است.
- تفاوت و اشتراک
- با توجه به مطالب گفته شده، «فرقان» و «بصیرت» هر چند از نظر معنا مقداری اختلاف دارند، ولی در برخی از مصادیق و کاربردها یکسان هستند؛ بنابراین از نظر منطقی می‌توان گفت رابطه‌ی بین این دو رابطه عام و خاص من وجه است؛ یعنی در مواردی می‌توان هر دو واژه را به کار برد. مثلاً می‌توان گفت فلانی دارای بصیرت و فرقان است؛ در مواردی نیز یکی از دو واژه بالا را می‌توان بدون توجیه و تفسیر مورد استفاده قرار داد، اما کاربرد واژه دیگر نیاز به توجیه و تفسیر دارد. به عنوان نمونه به قرآن می‌توان «فرقان» گفت، ولی به کار بردن «بصیرت» برای قرآن نیاز به توجیه دارد؛ مثلاً باید گفت قرآن بصیرت دهنده است.
- [1]. مرسلات، 4.
- [2]. «وَ إِذْ آتَیْنٰا مُوسَى الْکِتٰابَ وَ الْفُرْقٰانَ». بقره، 53. «وَ لَقَدْ آتَیْنٰا مُوسىٰ وَ هٰارُونَ الْفُرْقٰانَ». انبیاء، 48. «تَبٰارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقٰانَ». فرقان، 1. «شَهْرُ رَمَضٰانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنّٰاسِ وَ بَیِّنٰاتٍ مِنَ الْهُدىٰ وَ الْفُرْقٰانِ» بقره، 185.
- [3]. «یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللّٰهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقٰاناً». أنفال، 29.
- [4]. أنفال، 41. ر. ک: راغب اصفهانى، مفردات ألفاظ القرآن، ص 632 -634، لبنان، سوریه، دار العلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
- [5]. ابو الحسین، احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغة، ج1، ص: 253، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1404ق؛ مفردات ألفاظ القرآن، ص 127.
